Της
Αμαλίας Κ. Ηλιάδη,
φιλολόγου-ιστορικού,
Δ/ντριας 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Το 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων, στο πλαίσιο της προσπάθειας που καταβάλλει για την προώθηση της ενδοσχολικής επιμόρφωσης, πραγματοποίησε την 4η για εφέτος επιμορφωτική του συνάντηση, την Πέμπτη, 24-01-2013 και ώρα 6.30μ.μ., με θεματική επιλογή: «
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ: H μικρασιατική καταστροφή-Η πυρπόληση της Σμύρνης (1922) και η επιβίωση των προσφύγων μέσα από το φωτογραφικό φακό και τις προφορικές μαρτυρίες».
Εισηγήτρια ήταν η κ. Ρουσουλιώτη Χαρίκλεια, φιλόλογος-ιστορικός, καθηγήτρια του 3ου Γυμνασίου Τρικάλων, με Μεταπτυχιακό στη Νεότερη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία από το Α.Π.Θ. Με το πολυποίκιλο και εντυπωσιακό οπτικοακουστικό υλικό της παρουσίασής της η εξειδικευμένη στην περίοδο αυτή εισηγήτρια, μας έδειξε εποπτικά και μέσα από φύλλα εργασίας πως οι μαθητές/τριες μπορούν να επεξεργαστούν διαφορετικά είδη ιστορικών πηγών (γραπτές, προφορικές και οπιτικοακουστικές), πως μπορούν να κατανοήσουν τη σημασία της «μικροϊστορίας», της ιστορικής μνήμης όπως αυτή διασώζεται στις μαρτυρίες απλών ανθρώπων, πώς να κατανοούν την έννοια της οπτικής γωνίας, συνθέτοντας δικό τους κείμενο από διαφορετικές οπτικές γωνίες, πώς να ασκηθούν στην επιλογή εκείνων των πληροφοριών που ταιριάζουν στο εκάστοτε ερώτημα – δραστηριότητα (κριτικός γραμματισμός). Επίσης πως να επισημάνουν τις συνέπειες του πολέμου για τον άμαχο πληθυσμό και τη στάση των ισχυρών, πως να προσεγγίσουν βιωματικά το κοινωνικό φαινόμενο της προσφυγιάς και τις δυσκολίες που απορρέουν από αυτό και τελικά να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά με το βιοτικό επίπεδο των μικρασιατών προσφύγων μετά τον ερχομό τους στην Ελλάδα.
Ομολογουμένως, τα συγκινητικά σημεία της εισήγησής της που προκάλεσαν την αυθόρμητη ενσυναίσθησή μας και εξέγειραν τη βιωματική συμμετοχή μας στα δραματικά ιστορικά γεγονότα υπήρξαν πολλά. Όπως άλλωστε αναφέρει ο Douglas Dakin στο βιβλίο του «Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» (σ.356): «Στις 26 Αυγούστου/8 Σεπτεμβρίου το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο εγκατέλειψε την Σμύρνη… Το τουρκικό ιππικό μπήκε στην πόλη την επόμενη μέρα. Στις 29 Αυγούστου/11 Σεπτεμβρίου 1922 οι Τούρκοι κατέσφαξαν πολλούς χριστιανούς, και δύο μέρες αργότερα πυρπόλησαν την πόλη. Γλίτωσαν μόνο διακόσια ή τριακόσια κτίρια και ο τουρκικός τομέας. Χάθηκαν περισσότερα από 25.000 άτομα και πάνω από 200.000 συνωστίζονταν στην παραλία, χωρίς τροφή και νερό, εκλιπαρώντας βοήθεια. Ενώ στο σχολικό βιβλίο (σελ.107) της Γ' γυμνασίου, όπως εύγλωττα τόνισε η κ. Ρουσουλιώτη Χαρίκλεια, η τελική επίθεση και η καταστροφή καλύπτεται σε λίγες γραμμές. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Στις 13 Αυγούστου εκδηλώθηκε η τελική τουρκική επίθεση. Λίγο μετά η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και άρχισε η υποχώρηση. Στις 27 Αυγούστου οι κεμαλικοί μπήκαν στη Σμύρνη. Η πόλη παραδόθηκε στις φλόγες, οι Έλληνες και οι Αρμένιοι κάτοικοί της στη σφαγή. Η ήττα του ελληνικού στρατού σήμανε και το τέλος του μικρασιατικού ελληνισμού. Όσοι Έλληνες σώθηκαν πήραν το δρόμο για την προσφυγιά.» Συνεπώς, μια πληρέστερη ενημέρωση των μαθητών για τις συνθήκες που επικράτησαν κατά την καταστροφή επιβάλλεται.
Έτσι, και με τρόπο απτό και κατανοητό, μέσα από την ακόλουθη δικτυογραφία (
http://www.ime.gr/fhw/,
http://www.youtube.com/,
http://www.ert-archives.gr/) εμφανίστηκαν μπροστά στα διεσταλμένα από ανθρωπιστική και εθνική αγανάκτηση μάτια μας… οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας που περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων, βιασμοί και ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, αλλά και οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα "τάγματα εργασίας", με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ΄ αυτά, οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών δικαστηρίων της "Ανεξαρτησίας", πράγματα και γεγονότα που δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως...". Και το φοβερώτερον είναι, ότι το όργιον αυτό του αίματος, του ολέθρου και των ποικίλων άλλων εγκλημάτων έγινεν υπό τα βλέμματα, τα χαιρέκακα συχνά χαμόγελα και τας επευφημίας ακόμη πολλάκις των πληρωμάτων των ξένων πολεμικών, ακόμη και των επισήμων εκπροσώπων των χριστιανικών δυνάμεων.[...] Ο ίδιος πρόξενος (ο γάλλος) προσκεκλημένος εις γεύμα, εις το οποίον ήτο προσκεκλημένος και ο πρόξενος Γεώργιος Χόρτων, ο μόνος, όπως ελέχθη, πρόξενος, φιλικώς διατεθειμένος προς τους έλληνας, εδικαιολογήθη δια την καθυστέρησίν του επί ολίγα λεπτά με αυτά τα τρομερά λόγια: "Διότι, είπεν, η ατμάκατος με την οποίαν ερχόμουν από το γαλλικόν πολεμικόν προσέκρουε, συνεχώς, εις επιπλέοντα πτώματα ελληνίδων". Και ο αμερικανός πρόξενος, ακούων την κυνικήν αυτήν δικαιολογίαν, ώκτειρε τον εαυτόν του ότι ανήκεν εις το ανθρώπινον γένος.[...] Εις την γαλλικήν "Revue de Paris" αναγράφονται αυτά τα φοβερά δια τον χριστιανικόν πληθυσμόν μεταξύ άλλων: "Αι φωναί των σφαζομένων έφθαναν από την παραλίαν και τα πτώματα των πνιγμένων επέπλεον πέριξ των πλοίων. Μέσα εις αυτήν την αγριότητα ηκούσθησαν ήχοι μουσικής από αγγλικόν πολεμικόν σκάφος προς τέρψιν των εις αυτόν επιβαινόντων". Και ο ανταποκριτής των "Τάιμς" στην Κ/πολιν προσθέτει και αυτός εις τηλεγράφημά του υπό ημερομηνίαν 3/16 Σεπτεμβρίου: "Ναυτικόν άγημα άγγλων που εφύλαττε το εργοστάσιον φωταερίου παρέστη μάρτυς φρικτών εγκλημάτων εις βάρος ελληνίδων εις τον δρόμον χωρίς να επέμβη, διότι είχε λάβει διαταγήν να μην επέμβη εις ο,τιδήποτε άλλο, πλην περιπτώσεως αφορώσης την αφάλειαν του εργοστασίου". (Χ. Αγγελομάτης, Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, A).
Στο τελευταίο μέρος της άριστα δομημένης παρουσίασής της η κ. Ρουσουλιώτη διέγραψε αδρά το έπος της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα. Έδειξε μέσα από οπτικοακουστικό υλικό (φωτογραφίες, αποσπάσματα ντοκυμαντέρ) πως, με αφετηρία την επομένη της αναγκαστικής μετανάστευσης τους, οι πρόσφυγες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνισμού. Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, το όφελος υπήρξε σημαντικό. Εκτός της αύξησης της προσφοράς ειδικευμένης και φθηνής εργατικής δύναμης και της διεύρυνσης της εσωτερικής αγοράς, η στέγαση των προσφύγων, τα αποξηραντικά έργα, η οδοποιία, οι επικοινωνίες, η παραγωγή υφαντουργικών ειδών πρώτης ανάγκης έγιναν στόχοι της κοινωνικής πολιτικής και λειτούργησαν ως προσοδοφόροι τομείς για τις ελληνικές και ξένες επιχειρήσεις. Οι πρόσφυγες, χωρίς να εκμεταλλευθούν εντέλει προς ίδιον όφελος το εργατικό δυναμικό τους –εκτός εξαιρέσεων- έβγαλαν την ελληνική οικονομία από τον λήθαργό της και την ώθησαν σε κρίσιμες αναδιαρθρώσεις. Στα παραπάνω είναι αναγκαίο να συνδυαστεί και η πολιτισμική τους προσφορά, ως τόνωση της πνευματικής ζωής και διαμόρφωση μιας νέας ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Ωστόσο, σε τούτη την ιστορική αποτίμηση, τόνισε εύστοχα η εισηγήτρια, θα πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι σε κοινωνικό επίπεδο οι μαζικοί θάνατοι από την εξαθλίωση, τις κακουχίες και τις ασθένειες, η ψυχολογική αναταραχή, οι άθλιες συνθήκες εργασίας και οι προσωπικές απώλειες δεν μπορούν να εξισορροπήσουν ως ανταλλάγματα τις όποιες οικονομικές ή πολιτισμικές ωφέλειες υπό τη βραχυπρόθεσμη οπτική γωνία της βραχύβιας ανθρώπινης ζωής.
